نکات مهم در دعاوی کیفری (بخش ششم)
فوت کفیل و تکلیف کفالت
در صورت فوت کفیل، قرار قبولی کفالت منتفی است و متهم، باید نسبت به معرفی کفیل جدید اقدام کند، مگر آنکه دستور اخذ وجهالکفاله صادر شده باشد که در این صورت اخذ وجهالکفاله اجرا می‌شود.
قابل اعتراض بودن اخذ وجهالکفاله
کفیل می‌تواند در موارد زیر ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ دستور دادستان (نه صدور دستور دادستان بدون ابلاغ)، درباره اخذ وجهالکفاله اعتراض کند.
1- هرگاه مدعی شود در اخذ وجهالکفاله مقررات قانونی رعایت نشده است.
2- هرگاه مدعی شود متهم در موعد مقرر حاضر شده یا او را حاضر کرده یا شخص ثالثی متهم را حاضر نموده است.
3- هرگاه مدعی شود به جهات مذکور در ماده 178 ق.آ.د.ک، متهم نتوانسته حاضر شود یا کفیل به یکی از آن جهات نتوانسته متهم را حاضر کند.
4- هرگاه مدعی شود پس از صدور قرار قبولی کفالت معسر شده است. در این صورت دادگاه به ادعای اعسار کفیل رسیدگی و در صورت احراز اعسار آنان، به معافیت آنان از پرداخت وجه التزام یا وجهالکفاله حکم می‌کند.
5- هرگاه کفیل مدعی شود تسلیم متهم، به علت فوت او در مهلت مقرر ممکن نبوده است.
* مرجع رسیدگی به اعتراض فوق، دادگاه کیفری دو است.
* مرجع رسیدگی به اعتراض نسبت به دستور رئیس یا دادرس دادگاه عمومی بخش، دادگاه کیفری دو نزدیکترین شهرستان آن استان است.
فروض مختلف حین اجرائیه اخذ وجهالکفاله
1- در صورتی که متهم پس از صدور دستور دادستان مبنی بر اخذ و پیش از اتمام عملیات اجرایی، در مرجع قضایی حاضر شود یا کفیل او را حاضر کند، دادستان با رفع اثر از دستور صادره، دستور اخذ حداکثر تا یک چهارم از وجه قرار را صادر می‌کند. در این صورت، اعتبار قرار تأمین صادره به قوت خود باقی است.
2- چنانچه شخص ثالث از متهم کفالت نموده باشد و رفع مسئولیت خود را درخواست نکند، مکلف است نسبت به تکمیل وجه قرار اقدام کند.
3- در غیر این صورت متهم نسبت به معرفی کفیل جدید اقدام می‌کند.
4- هرگاه کفیل، ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ دستور ضبط بخشی از وجه قرار، معادل وجه مقرر را به صندوق دولت واریز کند، ضبط انجام نمی‌شود و اعتبار قرار تأمین صادره به صورت کامل به قوت خود باقی است.
* در صورتی که متهم بخواهد به جای معرفی کفیل، وثیقه بسپارد، بازپرس مکلف به قبول آن و تبدیل قرار است. در این صورت متهم می‌تواند در هر زمان با معرفی کفیل، آزادی وثیقه را تقاضا کند.
قرار وثیقه
قرار وثیقه مانند قرار کفالت می‌ماند با این تفاوت که در قرار وثیقه، وثیقه‌گذار با گرو گذاشتن مال یا سند مالی در صندوق دادگستری متعهد می‌شود متهم را در مواقع لزوم نزد محاکم حاضر کند در غیر این صورت وثیقه مزبور ضبط خواهد شد.
مورد وثیقه
لزومی ندارد که مورد وثیقه حتماً مال خود متهم باشد، بلکه شخص ثالث نیز می‌تواند وثیقه‌گذار باشد.
موضوع قرار وثیقه: وجه نقد ، ضمانت‌نامه بانکی، مال منقول، مال غیرمنقول (به اختیار وثیقه‌گذار) می‌باشد.
قرار وثیقه مستلزم صدور دو قرار است
1- قرار اخذ وثیقه: شخص وثیقه‌گذار یا وجهی در صندوق دادگستری می‌سپارد یا سند محل مسکونی یا تجاری را به قاضی معرفی می‌کند که وی دستور توقیف سند را به اداره ثبت مربوطه صادر کند.
2- قرار قبولی وثیقه: پس از وصول پاسخ اداره ثبت مبنی بر توقیف ملک یا ارائه رسید پرداخت وجه نقد از سوی وثیقه‌گذار، مقام قضایی قرار قبولی وثیقه را صادر می‌کند.
منع صدور قرار وثیقه در جرائم غیر عمدی تحت شرایطی
در جرائم غیر عمدی در صورتی که به تشخیص مقام قضایی تضمین حقوق بزه‌دیده به طریق دیگر امکان‌پذیر باشد، صدور قرار وثیقه جایز نیست.
محدوده مبلغ وثیقه
مبلغ وثیقه نباید در هر حال از خسارت وارد به بزه‌دیده کمتر باشد. در مواردی که دیه یا خسارت زیاندیده از طریق بیمه قابل جبران است، بازپرس با لحاظ مبلغ قابل پرداخت از سوی بیمه قرار تأمین متناسب صادر می‌کند.
تقاضای سپردن وثیقه توسط شخصی دیگر و عدم پذیرش آن
در صورت عدم پذیرش تقاضای کتبی وثیقه‌گذار توسط بازپرس، مراتب با ذکر علت در پرونده منعکس می‌شود. تخلف از این مقررات جرم نیست بلکه موجب محکومیت انتظامی از درجه چهار به بالا خواهد بود.
تکلیف مقام قضایی ضمن صدور قرار قبولی وثیقه
مقام قضایی مکلف است ضمن صدور قرار قبولی وثیقه، به وثیقه‌گذار تفهیم کند که در صورت احضار متهم و عدم حضور او بدون عذر موجه و عدم معرفی وی از ناحیه وثیقه‌گذار، وثیقه طبق مقررات قانونی ضبط می‌شود.
لزوم ابلاغ تصویر قرار به متهم
قرار تأمین باید فوری به متهم ابلاغ و تصویر آن به وی تحویل شود. در صورتی که قرار تأمین منتهی به بازداشت گردد، مفاد قرار در برگه اعزام درج می‌شود.
وضعیت متهم تا زمان سپردن وثیقه
متهمی که در مورد او قرار وثیقه صادر می‌شود تا سپردن وثیقه به بازداشتگاه معرفی می‌گردد، اما در صورت بازداشت، متهم می‌تواند تا مدت ده روز از تاریخ ابلاغ قرار، نسبت به اصل قرار منتهی به بازداشت یا عدم پذیرش کفیل یا وثیقه اعتراض کند. مرجع صادر کننده قرار و رئیس یا معاون زندان مکلفند تمهیدات لازم را به منظور دسترسی متهم به افرادی که وی برای یافتن کفیل یا وثیقه‌گذار معرفی می‌کند، فراهم کنند و هر زمان متهم، کفیل یا وثیقه معرفی نماید هر چند خارج از وقت اداری باشد، در صورت وجود شرایط قانونی، مرجع صادر کننده قرار یا قاضی کشیک مکلف به پذیرش آن هستند. مراتب تحویل متهم توسط مأمور رسمی در سوابق بازداشتگاه ثبت و تحویل‌دهنده، رسیدی حاوی تاریخ و ساعت تحویل متهم اخذ و به بازپرس تسلیم می‌کند.
رجوع از تعهد توسط وثیقه‌گذار
وثیقه‌گذار در هر مرحله از تحقیقات و دادرسی با معرفی و تحویل متهم می‌تواند، آزادی وثیقه خود را از مرجعی که پرونده در آنجا مطرح است درخواست کند. مرجع مزبور مکلف است متهم را آزاد کند.
شرط خواستن متهم از وثیقه‌گذار
خواستن متهم از وثیقه‌گذار جز در موردی که حضور متهم برای: تحقیقات یا دادرسی یا اجرای حکم ضرورت دارد، ممنوع است.
متهمی که برای او قرار تأمین صادر و شخص دیگری برای او وثیقه سپرده باشد وثیقه‌گذار اخطار می‌شود که ظرف یک ماه متهم را تحویل دهد. در صورت ابلاغ واقعی اخطاریه و عدم تحویل متهم، به دستور دادستان، از وثیقه، معادل وجه قرار، ضبط می‌شود. دستور دادستان:
1- پس از قطعیت
2- بدون صدور اجرائیه
3- در اجرای احکام کیفری
4- مطابق مقررات اجرای احکام مدنی اجرا می‌شود.
میزان ضبط وثیقه
پس از ضبط وثیقه، مبلغ مازاد بر وجه قرار وثیقه، پس از کسر هزینه‌های ضروری مربوط به اجرای دستور، به وثیقه‌گذار مسترد می‌شود.
ضمانت اجرای تغییر آدرس توسط وثیقه‌گذار
هرگاه ثابت شود که وثیقه‌گذار به منظور عدم امکان ابلاغ واقعی اخطاریه ، نشانی محل اقامت واقعی یا تغییر آن را به مرجع قبول کننده وثیقه اعلام نکرده یا به این منظور از محل خارج شده یا به هر نحو دیگر به این منظور امکان ابلاغ واقعی را دشوار کرده است و این امر از نظر مقام قضایی محرز شود، ابلاغ قانونی اخطاریه برای ضبط وثیقه، کافی است.
* در صورتی که متهم پس از صدور دستور دادستان مبنی بر ضبط وثیقه و پیش از اتمام عملیات اجرایی، در مرجع قضایی حاضر شود یا وثیقه‌گذار او را حاضر کند، دادستان با رفع اثر از دستور صادره، دستور ضبط حداکثر تا یک چهارم از وجه قرار را صادر می‌کند. در این صورت، اعتبار قرار تأمین صادره به قوت خود باقی است. هرگاه متهم خود ایداع وثیقه کرده باشد، مکلف است، نسبت به تکمیل وجه قرار اقدام کند و چنانچه شخص ثالث ایداع وثیقه کرده باشد و رفع مسئولیت خود را درخواست نکند، مکلف است نسبت به تکمیل وجه قرار اقدام کند. در صورتی که شخص ثالث، رفع مسئولیت خود را درخواست کند، متهم نسبت به معرفی وثیقه‌گذار جدید اقدام می‌کند.
* هرگاه وثیقه‌گذار، ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ دستور ضبط بخشی از وجه قرار، معادل وجه مقرر را به صندوق دولت واریز کند، ضبط انجام نمی‌شود و اعتبار قرار تأمین صادره به صورت کامل به قوت خود باقی است.
* اعتراض به صدور قرار التزام به حضور با تعیین وجه التزام، صدور قرار کفالت و صدور قرار وثیقه غیر قابل اعتراض است لیکن امکان اعتراض به اخذ وجه التزام، وجهالکفاله و ضبط وثیقه امکان‌پذیر است که طبق ماده 235 انجام می‌شود.
قرار بازداشت موقت
برخی از قرارها به دلیل اهمیت وقوع برخی جرائم نمی‌توانند کفاف تضمین حضور متهم در مرجع قضایی را بنماید، لذا راهکاری جز زیر نظر نگه داشتن متهم وجود ندارد که این امر نیز مستلزم محدودیت در آزادی وی می‌باشد. برای تأمین این هدف مرجع قضایی ناگزیر به صدور قراری می‌شود که به آن قرار بازداشت موقت می‌گویند.
کلیات قرار بازداشت موقت
این قرار شدیدترین و مهم‌ترین قرار تأمین کیفری می‌باشد.
ایرادات وارده به قرار بازداشت موقت
الف) برخلاف اصل برائت بوده و موجب لطمه به حیثیت افراد می‌شود.
ب) برخلاف اصل تساوی سلاح‌هاست.
ج) در قاضی ذهنیت ایجاد کرده و در صدور حکم محکومیت او را تشویق می‌کند و در اغماض قاضی از تعقیب متهم مانع ایجاد می‌کند.
د) تعارض با برخی نهادهای کیفری مانند تعلیق مجازات
مزایای قرار بازداشت موقت
الف) مؤثرترین وسیله دستیابی به متهم است.
ب) مانع فرار و تبانی متهم با دیگران می‌شود.
ج) مانع ایجاد فشار به بزه‌دیده و شاهد می‌شود.
د) مانع انتقام بزه‌دیده و مصون ماندن نظم اجتماعی می‌شود.
